Ενώ οι προβολείς της δημοσιότητας είναι στραμμένοι σχεδόν αναπόφευκτα στην παρουσία του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στις συζητήσεις του Νταβός, τις συναντήσεις που έχει με διάφορες προσωπικότητες για τα ζητήματα του χρέους, το ασφαλιστικό, το Κυπριακό, να μονοπωλούν σχεδόν το ενδιαφέρον, πολύ περισσότερο το τι ειπώθηκε στο στρογγυλό τραπέζι με το Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, μεγάλης σημασίας ζητήματα για το μέλλον του καπιταλισμού, που θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην εργατική τάξη σε πλανητικό επίπεδο, περνούν σχεδόν απαρατήρητα.
Με τη συμμετοχή υψηλόβαθμων κυβερνητικών αντιπροσωπιών από όλο τον αναπτυγμένο βιομηχανικό κόσμο πρόκειται να συζητηθεί ένα μεγάλης σημασίας θέμα, το οποίο καταγράφεται στην ατζέντα ως η «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση» στην παραγωγή, αλλά και στην ανταλλαγή και διανομή, και κυρίως θα καταβληθεί προσπάθεια να γίνει μια πρόβλεψη πάνω στις επιπτώσεις της στο ζήτημα της εργασίας, με σκοπό τη χάραξη μιας παγκόσμιας πολιτικής από πλευράς των εκπροσώπων του κεφαλαίου απέναντι στις προκλήσεις που ανακύπτουν.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνουν μεγάλη σημασία στην τεχνολογική καινοτομία, η οποία θα τους επιτρέψει να ανταπεξέλθουν στο διεθνή ανταγωνισμό με χώρες με πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και πιο φθηνό εργατικό δυναμικό και κυρίως τις αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας και των BRICS. Δεν είναι, όμως, μόνο ζήτημα φθηνού εργατικού δυναμικού αλλά και οργάνωσης της παραγωγής. Συνεπώς με την «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση» επιχειρείται να δοθεί απάντηση στα οξυμένα προβλήματα της κερδοφορίας, κατά κύριο λόγο, πάνω στην οποία επενδύει πολλά η διεθνής ολιγαρχία, ώστε να επιτευχθεί το ξεπέρασμα της καπιταλιστικής κρίσης.
Όπως αναφέρει ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ Klaus Schwab «Από τις μυριάδες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος, ίσως η πιο εντυπωσιακή είναι πώς θα διαμορφωθεί η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση που ξεκίνησε στα τέλη του περασμένου αιώνα. Οι νέες τεχνολογίες προσεγγίζουν τη συγχώνευση των φυσικών, ψηφιακών, και βιολογικών κόσμων με τρόπους που θα μεταμορφώσουν ριζικά την ανθρωπότητα. Ο βαθμός στον οποίο η μεταμόρφωση θα είναι θετική, θα εξαρτηθεί από το πώς θα διαχειριστεί τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που θα προκύψουν στην πορεία. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχει τη δυνατότητα να ενδυναμώσει τα άτομα και τις κοινότητες, καθώς δημιουργεί νέες ευκαιρίες για την οικονομική, κοινωνική και προσωπική ανάπτυξη. Αλλά, επίσης, θα μπορούσε να οδηγήσει στην περιθωριοποίηση ορισμένων ομάδων, να οξύνει την ανισότητα, με τη δημιουργία νέων κινδύνων για την ασφάλεια, και να υπονομεύσει τις ανθρώπινες σχέσεις».
Η ουσία όμως των συζητήσεων δεν βρίσκεται μόνο εκεί. Κυρίως αυτό που ενδιαφέρει είναι οι προκλήσεις που θα προκύψουν για τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Όπως δηλώνει ο ίδιος ο Klaus Schwab «Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τις παραδοσιακές πηγές της ανθρωπότητας, έννοιες όπως η εργασία, η κοινότητα, η οικογένεια και η ταυτότητα – ή μπορεί να ανυψώσει την ανθρωπότητα σε μια νέα συλλογική συνείδηση και ηθική βασισμένη στην αίσθηση της κοινής μοίρας».
Αλλά τι είναι τελικά αυτή η «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση»; Λέει ο Klaus Schwab: «Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση βασίζεται στην τρίτη βιομηχανική επανάσταση, επίσης γνωστή ως ψηφιακή επανάσταση, η οποία συνεπάγεται τον πολλαπλασιασμό των ηλεκτρονικών υπολογιστών και την αυτοματοποίηση της τήρησης αρχείων αλλά το νέο κύμα της μεταμόρφωσης διαφέρει από τους προκατόχους του με κάποιους βασικούς τρόπους. Πρώτον, οι καινοτομίες μπορούν να αναπτυχθούν και να διαχέονται πιο γρήγορα από ποτέ. Δεύτερον, η πτώση του κόστους παραγωγής και η αύξηση των πλατφορμών, που συλλέγουν και συγκεντρώνουν δραστηριότητες σε πολλούς τομείς, αυξάνουν τις αποδόσεις κλίμακας. Τρίτον, αυτή η παγκόσμια επανάσταση θα επηρεάσει – και να διαμορφωθεί από – όλες τις χώρες, και θα έχει αντίκτυπο σε επίπεδο συστημάτων σε πολλούς τομείς».
Πρέπει να πούμε λοιπόν, ότι δεν πρόκειται μόνο για μια νέα εμβάθυνση στον τομέα της τεχνολογίας. Πρόκειται στην ουσία και για μια επαναπροσέγγιση της παραγωγικής διαδικασίας, χάρη στην πρόοδο της τεχνολογίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, που διαφοροποιεί τις τεχνολογικές προϋποθέσεις της παραγωγικής διαδικασίας. Η Πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση ξεκίνησε με τη μετάβαση από τη γεωργία στην παραγωγή του εργοστασίου του 19ου αιώνα. Η Δεύτερη, που διήρκεσε από τη δεκαετία του 1850 έως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ξεκίνησε με την εισαγωγή του χάλυβα, με αποκορύφωμα την πρώτη εφαρμογή του εξηλεκτρισμού των εργοστασίων και την εμφάνιση της μαζικής παραγωγής. Η Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση, αναφέρεται στη μετάβαση από την αναλογική, μηχανική, στην ηλεκτρονική και ψηφιακή τεχνολογία, που έλαβε χώρα από τα τέλη του 1950 έως τα τέλη του 1970. Στη μαρξιστική φιλολογία καταγράφηκε ως Επιστημοτεχνολογική Επανάσταση και αφορούσε κυρίως την παραπέρα ενσωμάτωση της διανοητικής εργασίας στα παραγωγικά μέσα και στην εμφάνιση νέων μηχανών στη βάση της ηλεκτρονικής και της πληροφορικής..
Η τέταρτη, λοιπόν, έρχεται ως ένα άλμα μέσα στη συνέχεια της τεχνολογικής και λογισμικής ανάπτυξης, είναι μια στροφή προς την ψηφιοποίηση και περιλαμβάνει τρία βασικά μέρη, σύμφωνα με τον Paul Carreiro εκτελεστικό αντιπρόεδρο και υπεύθυνο Ευρώπης της Infor Global Solutions, Inc.
Το ένα είναι το «Διαδίκτυο των Πραγμάτων» (Internet of Things–IoT) και τα Κυβερνοφυσικά Συστήματα (cyber-physical systems), όπως οι αισθητήρες, που έχουν την ικανότητα να συγκεντρώνουν στοιχεία, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιούνται από τους κατασκευαστές και τους παραγωγούς.
Δεύτερο, οι εξελίξεις στη συλλογή τεράστιας ποσότητας δεδομένων και την πανίσχυρη ανάλυση πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο, σημαίνουν ότι τα συστήματα μπορούν να ανασύρουν πληροφορίες μέσα από γιγάντια σύνολα δεδομένων και να παράγουν γρήγορα υλοποιήσιμες αποφάσεις.
Τρίτο, όλα τα παραπάνω, χρειάζεται να συνδυάζονται με μια υποδομή ασφαλών επικοινωνιών και ένα διεθνή συντονισμό, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τη βαριά βιομηχανία.
Τα «έξυπνα» εργοστάσια, θα ενσωματώνουν την τεχνολογία των πληροφοριών και επικοινωνιών συνδυάζοντάς τα με μια εξελιγμένη αλυσίδα εφοδιασμού της γραμμής παραγωγής, η οποία θα φέρει ένα πολύ υψηλότερο επίπεδο αυτοματοποίησης και ψηφιοποίησης. Αυτό σημαίνει, μηχανήματα που χρησιμοποιούν αυτοβελτιούμενα και αυτορρυθμιζόμενα συστήματα, ακόμη και με τεχνητή νοημοσύνη για να ολοκληρώνουν σύνθετες εργασίες, προκειμένου να επιτευχθεί πολύ ανώτερη εξοικονόμηση κόστους και καλύτερης ποιότητας παραγόμενα προϊόντα.
Πρόκειται λοιπόν για μια τεχνική και τεχνολογική συνέχεια και εμβάθυνση – που προφανώς περιέχει τεχνολογικά και λογισμικά άλματα, γι’ αυτό γίνεται χρήση του όρου της «Επανάστασης» – με τα στοιχεία της να υπάρχουν ήδη σε εφαρμογή. Διαδίκτυο, Νανοτεχνολογία, ρομποτική, τρισδιάστατη εκτύπωση κ.α., έννοιες ουσιαστικά άγνωστες στο ευρύ κόσμο, οι οποίες πρόκειται να μπουν στην παραγωγική διαδικασία σε πλατιά κλίμακα τα επόμενα χρόνια, επιφέροντας μια νέα ποιότητα στην παραγωγή και στην εργασία. Υπολογίζεται ότι μέσα στα επόμενα 5 χρόνια θα χαθούν έως και 7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στις 15 πλέον ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες με την έναρξη εφαρμογής, σε πλατιά κλίμακα, ενώ σε βάθος χρόνου οι συνέπειες στη φύση και το χαρακτήρα του εργατικού δυναμικού θα είναι ραγδαίες.
Στη Γερμανία, η οποία προσπαθεί να ανακάμψει ως πρωτοπόρα στην Ευρώπη σε θέματα τεχνολογίας, κυκλοφόρησε ένα κυβερνητικό έγγραφο το 2013, όπου ήταν μία από τις πρώτες φορές που αναφέρθηκε ο όρος «Βιομηχανία 4.0». Το έγγραφο περιγράφει τη στρατηγική ενός σχεδίου για τη μηχανογράφηση σχεδόν πλήρως της μεταποιητικής βιομηχανίας, χωρίς την ανάγκη της ανθρώπινης παρέμβασης.
Για το σκοπό αυτό, η γερμανική κυβέρνηση επενδύει περίπου 200 εκατομμύρια ευρώ για την ενθάρρυνση της έρευνας σε όλη την ακαδημαϊκή κοινότητα, τις επιχειρήσεις και την κυβέρνηση, ενώ δεν είναι η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου τέτοιες εξελίξεις λαμβάνουν χώρα.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχει το Smart Manufacturing Leadership Coalition (SMLC), ένας λεγόμενος μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που αποτελείται από κατασκευαστές, προμηθευτές, επιχειρήσεις τεχνολογίας, κυβερνητικούς οργανισμούς, πανεπιστήμια και εργαστήρια, που όλα έχουν κοινό στόχο την προώθηση του τρόπου σκέψης της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Έχει στόχο να κατασκευάσει μια ανοικτή, έξυπνη πλατφόρμα για βιομηχανικές εφαρμογές δικτυωμένων πληροφοριών, ώστε να επιτρέψει την πρόσβαση των παραγωγικών επιχειρήσεων στη μοντελοποίηση και τις αναλυτικές τεχνολογίες, που μπορούν να προσαρμοστούν για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Το «βιομηχανικό διαδίκτυο» είναι ένας όρος, που επινοήθηκε από την General Electric (GE), για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο η υψηλή ανάλυση δεδομένων σε συνδυασμό με το «Ίντερνετ των πραγμάτων» μπορεί να παράγει νέες ευκαιρίες για τις βιομηχανίες.
Στην «Industrial Internet Insights Report» για το 2015, η εταιρεία ανακοίνωσε ότι αναμένει αυτός ο συνδυασμός να βοηθήσει τις επιχειρήσεις στον τομέα των αερομεταφορών, πετρελαίου και φυσικού αερίου, τις μεταφορές, την παραγωγή και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας, τις κατασκευές, την υγειονομική περίθαλψη και την εξορυκτική βιομηχανία. Υπάρχει ήδη ένα μεγάλο ενδιαφέρον εταιρειών όπως η AT & T, η Cisco, Intel, Amazon Web Services, Accenture κλπ.
Η «Βιομηχανία 4.0» είναι ένας άλλος τομέας, όπου το «ίντερνετ των πραγμάτων» φαίνεται πως θα παίζει τεράστιο ρόλο, χάρη στο μεγάλο όγκο των αισθητήρων και «πραγμάτων» που θα έχουν τη δυνατότητα να τροφοδοτούνται με αυτές τις πληροφορίες και να προσφέρουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία στις βιομηχανικές διαδικασίες. Εκτιμήσεις στο χώρο της βιομηχανίας αναφέρουν το «Ίντερνετ των Πραγμάτων» σε συνδυασμό με τα «Κυβερνοφυσικά Συστήματα» ως τρόπους στους οποίους ένας συνδυασμός λογισμικού, αισθητήρων, επεξεργαστών και τεχνολογίας επικοινωνιών θα στηρίξουν την ίδια την ανάπτυξη της «Βιομηχανίας 4.0.»
Τον Ιανουάριο 2015 κυκλοφόρησε μια έκθεση της “Accenture” η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μια εφαρμογή σε βιομηχανική κλίμακα του «Ίντερνετ των πραγμάτων», θα μπορούσε να προσθέσει 14,2 τρις $ στην παγκόσμια οικονομία, κατά τα επόμενα 15 χρόνια, και ότι μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα μπορούσε να το όφελος να φτάσει έως και 531 δισεκατομμύρια $.
Η Siemens, η εταιρεία που έχει ήδη ένα «έξυπνο» εργοστάσιο σε παραγωγή στη Γερμανία, επισήμανε ότι τα ποσά που αναφέρονται στην IMS Research, που αφορούν στην παγκόσμια αγορά για βιομηχανικό αυτοματισμό υπολογίζεται να πραγματοποιήσουν κύκλο εργασιών 200 δισεκατομμύρια Ευρώ το 2015. Μια περαιτέρω ανάλυση από τη Frost & Sullivan αποκάλυψε επίσης ότι η αγορά για βιομηχανικά δίκτυα τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, όπως συνδέσεις Ethernet και ασύρματα συστήματα θα ανέλθει από 854 εκ. ευρώ το 2010 σε 1,6 δις ευρώ το 2015. Ένα μεγάλο μέρος αυτού οφείλεται στην ανάγκη για την αύξηση της παραγωγικότητας και μείωσης του κόστους από τη χρήση των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο.
Όπως όλα δείχνουν, οι προκλήσεις για την εργατική τάξη τις επόμενες δεκαετίες θα είναι τεράστιες. Το βασικό ζήτημα με την εφαρμογή σε πλατιά κλίμακα της «Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης» είναι η απαξίωση της χειρονακτικής εργασίας, πρωτίστως της ανειδίκευτης, ενώ ήδη οι «εγκέφαλοι» του παγκόσμιου καπιταλισμού μελετούν τη στρατηγική τόσο της εφαρμογής της 4ης βιομηχανικής επανάστασης όσο και της διαχείρισης των συνεπειών, που θα προκύψουν για τις καπιταλιστικές κοινωνίες.
Είναι αναπόφευκτο, ότι στο βαθμό που θα υλοποιείται η εφαρμογή στην παραγωγή των τεχνολογικών αυτοματισμών, θα εκτοπίζεται η εργατική τάξη στην ανεργία, με τις πρώτες συνέπειες να μην αφορούν στενά τη βιομηχανία, αλλά να περιλαμβάνει λ.χ. τους υπάλληλους γραφείου ή τον κλάδο υγείας, όπου με την εφαρμογή της τηλεϊατρικής εκτιμάται ότι μπορεί να προκύψει αυτοματισμός σε υψηλό επίπεδο. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: πως αντιμετωπίζεται όλη αυτή η εξέλιξη από το Κομμουνιστικό Κίνημα; Αλλά αυτό το θέμα στη δεύτερη συνέχεια.
COMMENTS