Γύρω από το δίλημμα : «Ευρώ ή δραχμή» (2)

Και το επαναστατικό πρόγραμμα

Ποιος είναι ο πρώτος όρος, που πρέπει να πάρουμε υπόψη για τη δημιουργία ενός επαναστατικού προγράμματος μιλώντας για τη σύγχρονη φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού στη χώρα μας; Διευκρινίζουμε ότι ως επαναστατικό πρόγραμμα εννοούμε το πρόγραμμα της επαναστατικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης.

Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι ότι οι υλικές ή άλλως οι αντικειμενικές συνθήκες της Ελληνικής κοινωνίας ήταν ώριμες και εξακολουθούν να είναι ώριμες για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό, παρά το γεγονός ότι οι παραγωγικές δυνάμεις του τόπου μας έχουν δεχτεί μια σημαντική συρρίκνωση, που ξεκινάει από τη δεκαετία του ’80, τόσο σε ό,τι αφορά τις υλικές παραγωγικές δυνάμεις όσο και τις ανθρώπινες.

Κάνοντας αναφορά στις υλικές παραγωγικές δυνάμεις πρέπει να πούμε ότι έχει σημειωθεί συρρίκνωση τόσο στην πρωτογενή όσο και στη δευτερογενή παραγωγή στη συμμετοχή τους στο ΑΕΠ της χώρας μας με παράλληλη αύξηση του τομέα των υπηρεσιών, γεγονός το οποίο οφείλεται, κυρίως, στην ένταξη της χώρας μας στην ΕΟΚ, αρχικά, και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στη συνέχεια, αλλά και στο ευρώ, η υιοθέτηση του οποίου συνετέλεσε στην επιδείνωση της οικονομίας της χώρας μας.

Η οικονομική κρίση επιβάρυνε ακόμη περισσότερο αυτήν την κατάσταση με την καταστροφή πολύ μεγάλου μέρους των μικροαστικών στρωμάτων αλλά και τμήματος της ίδιας της αστικής τάξης.

Ειδικά για τις ανθρώπινες παραγωγικές δυνάμεις πρέπει να πούμε ότι τα τελευταία χρόνια έχει αντιστραφεί ο δείκτης απασχολησιμότητας στη χώρα μας σε βάρος της απασχόλησης και ταυτόχρονα έχει ενταθεί το μεταναστευτικό κύμα της νεολαίας, που αφορά, πλέον, στο επιστημονικό δυναμικό της χώρας μας, σ’ αντίθεση με τα προηγούμενα μεταναστευτικά κύματα, που αφορούσαν κυρίως σε ανειδίκευτους εργαζόμενους.

Στο πλαίσιο, επομένως, της εκτίμησης των υλικών, αντικειμενικών συνθηκών για τη χώρα μας, το πρωταρχικό και στρατηγικής σημασίας άμεσο καθήκον της επαναστατικής πρωτοπορίας, που διαθέτει ένα επαναστατικό πρόγραμμα, είναι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας εκ μέρους της εργατικής τάξης για το πέρασμα στο σοσιαλισμό.

Κυρίαρχος όρος για την εκπλήρωση αυτού του καθήκοντος εκ μέρους της επαναστατικής πρωτοπορίας είναι η παρακολούθηση της ανάπτυξης της ταξικής πάλης, το τράβηγμά της μέχρι την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας. Προϋπόθεση για την ολόπλευρη ανάπτυξη της ταξικής πάλης είναι η επαναστατική πρωτοπορία να διεξάγει και να οργανώνει την παρέμβασή της και στα τρία πεδία της ταξικής πάλης: το οικονομικό, το ιδεολογικό και το πολιτικό.

Κατά προέκταση εκ μέρους της επαναστατικής πρωτοπορίας απαιτείται η υιοθέτηση μιας εργατικής πολιτικής, που έχει ως κύριο καθήκον την ενότητα της εργατικής τάξης, την ανάπτυξη της δράσης της για την επίλυση των άμεσων προβλημάτων της.

Μέσα από την ανάπτυξη των αγώνων της εργατικής τάξης η επαναστατική πρωτοπορία επιδιώκει, ταυτόχρονα με την επίλυση των άμεσων προβλημάτων της εργατικής τάξης, την ανάπτυξη της ταξικής και πολιτικής της συνείδησης, την εξασφάλιση και τη σφυρηλάτηση των κοινωνικών της συμμαχιών, με πρώτες κοινωνικές δυνάμεις τους μισοπρολετάριους και τα φτωχά μικροαστικά στρώματα της πόλης και του χωριού.

Το καθήκον αυτό, του περάσματος στο σοσιαλισμό, για την επαναστατική πρωτοπορία γίνεται επιτακτικό και από την άποψη ότι η αστική τάξη στην εποχή μας, την ιμπεριαλιστική εποχή, έχει εξαντλήσει την προοδευτική της προσφορά, και έχει περάσει στην αντίδραση σ’ όλους τους τομείς της κοινωνικής, της πολιτικής, της ιδεολογικής και οικονομικής ζωής. Ειδικά για τη χώρα μας η πιο απτή απόδειξη για την εξάντληση της αστικής τάξης είναι ότι την έφτασε στη χρεοκοπία.

Σ’ αυτήν την πορεία της ανάπτυξης της ταξικής πάλης και της επαναστατικής δράσης της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης, κυρίως έξω από το κοινοβούλιο αλλά και μέσα σ’ αυτό, το κύριο καθήκον της επαναστατικής πρωτοπορίας είναι η διαμόρφωση των υποκειμενικών συνθηκών για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, έτσι, ώστε, όταν η όξυνση της ταξικής πάλης να φτάσει στο επίπεδο της επαναστατικής κατάστασης, να μπορεί να κατακτήσει την πολιτική εξουσία.

Διευκρινίζουμε, προς άρση τυχόν παρεξηγήσεων, ότι κάθε επαναστατική κατάσταση δεν οδηγεί και στην αντίστοιχη κατάληψη της πολιτικής εξουσίας, δεν οδηγεί, δηλαδή σε επανάσταση, εν προκειμένω, σε σοσιαλιστική επανάσταση.

Ήδη αναφέραμε ότι η επαναστατική πρωτοπορία πρέπει να διεξάγει την ταξική πάλη και στα τρία επίπεδα της οικονομικής, ιδεολογικής και πολιτικής πάλης, τονίζοντας ότι ο βασικός δρόμος ανάπτυξης της πολιτικής και ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης είναι η ανάπτυξη της δράσης της, των αγώνων της για την επίλυση των βασικών της προβλημάτων, έχοντας ως βασική προϋπόθεση την εξασφάλιση της αυτοτελούς δράσης της επαναστατικής πρωτοπορίας για να διεξάγεται η πολιτική και ιδεολογική διαπάλη.

Στη χώρα μας, και όχι μόνο σ’ αυτήν, αλλά και σ’ όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και γενικότερα της Ευρώπης είναι φανερή η αναντιστοιχία ανάμεσα στην ωριμότητα των υλικών, των αντικειμενικών συνθηκών για το πέρασμα στο σοσιαλισμό και των υποκειμενικών συνθηκών, των υποκειμενικών διαθέσεων της εργατικής τάξης και των συμμάχων της.

Και ένας σοβαρός δείκτης για αυτήν την αναντιστοιχία είναι ο βαθμός ανάπτυξης της ταξικής πάλης, ο βαθμός ανάπτυξης των αγώνων του Εργατικού Κινήματος, ο βαθμός ανάπτυξης της ταξικής και πολιτικής συνείδησης της εργατικής τάξης, ο βαθμός ανάπτυξης των κοινωνικών συμμαχιών της εργατικής τάξης, η ίδια η κατάσταση του Κομμουνιστικού Κινήματος.

Αυτό το γεγονός, βέβαια, δεν είναι μια πρωτόγνωρη κατάσταση, γιατί ποτέ η εργατική τάξη, από την εμφάνισή της, δεν ήταν «έτοιμη» και «αφ’ εαυτής» για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας. Γι’ αυτό το λόγο χρειάστηκε να δημιουργηθεί το αντίστοιχο Κόμμα της, το Κομμουνιστικό Κόμμα, να εξασφαλιστεί η αυτοτελής του δράση, που θα συνέβαλε στο να αποκτήσει η εργατική τάξη συνείδηση, αρχικά, ως τάξη και, στη συνέχεια, συνείδηση της ιστορικής της αποστολής. Ως τάξη για τον εαυτό της.

Και εδώ έρχεται να παίξει τον αναντικατάστατο ρόλο του το επαναστατικό πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος, από την άποψη της τακτικής πλέον, που δεν αρκεί μόνο να αξιολογεί και να διαπιστώνει την ωρίμανση των υλικών, των αντικειμενικών συνθηκών για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, αλλά να σχεδιάζει και τον τρόπο παρέμβασης του Κόμματος για την ανάπτυξη της ταξικής και πολιτικής συνείδησης της εργατικής τάξης, την ολόπλευρη προετοιμασία των διαθέσεών της, της ενότητάς της και των συμμαχιών της για την πραγματοποίηση του στρατηγικού του στόχου.

Στην κατεύθυνση αυτή βασικός νόμος για την ανάπτυξη της ταξικής πάλης είναι ότι η επαναστατική πρωτοπορία και κατ’ επέκταση η εργατική τάξη βάζει μπροστά της προς επίλυση ώριμα προβλήματα, όχι μόνο από την άποψη των αντικειμενικών συνθηκών αλλά και των υποκειμενικών διαθέσεων.

Πάνω απ’ όλα, όμως, πρέπει να κατορθώνει να αξιοποιεί τις αντιθέσεις της κοινωνίας, έτσι όπως παρουσιάζονται σε κάθε ιστορική φάση της εξέλιξης του καπιταλισμού, ούτως ώστε να τις κατευθύνει στην επίλυση της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας.

Η «Νέα Σπορά» έχει κάνει κατ’ επανάληψη αναφορά στην επαναστατική Λενινιστική τακτική, θεωρώντας ότι είναι πλήρως επίκαιρη για τη χώρα μας, φυσικά με τις αναγκαίες προσαρμογές στις σημερινές συνθήκες. Και για να είμαστε πλήρως συγκεκριμένοι θα αναφερθούμε στις πιο βασικές πλευρές της Λενινιστικής τακτικής στις τότε συνθήκες της Ρωσίας, γιατί θεωρούμε ότι η κατανόηση αυτού του θέματος μας φέρνει πιο κοντά στο πως θα επιλύσουμε το ζήτημα του επαναστατικού προγράμματος στις μέρες μας.

• Πρώτο: Βασική αρχή του προγράμματος που καταρτίζεται από το 1903 είναι ο προσδιορισμός του ιστορικού ρόλου της εργατικής τάξης, ως της τάξης, που ο τελικός της σκοπός είναι το πέρασμα στο σοσιαλισμό και η οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Το καθήκον αυτό μπορεί να το επιτελέσει, πάντα κατά τη Λενινιστική αντίληψη, αποκλειστικά η εργατική τάξη.
• Δεύτερο: Αυτό δε σημαίνει ότι ο σκοπός της εργατικής τάξης είναι και άμεσα πραγματοποιήσιμος σκοπός. Για την περίπτωση της Ρωσίας δύο ήταν τα βασικά εμπόδια και ένα το πλεονέκτημα. Τα δύο εμπόδια ήταν η κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού της Ρωσίας, όπου σε συντριπτικό ποσοστό πλειοψηφούσε το μικροαστικό στοιχείο σε σχέση με την εργατική τάξη και η τσαρική απολυταρχία. Το πλεονέκτημα ήταν ότι είχε δημιουργηθεί Εργατικό Κόμμα, το ΣΔΡΕΚ, με στόχο το σοσιαλισμό, που το πρόγραμμά του καθορίστηκε από την πλειοψηφούσα Λενινιστική αντίληψη, που εξέφραζαν οι Μπολσεβίκοι, και που οι δεσμοί του με το πιο συνειδητό τμήμα της εργατικής τάξης της Ρωσίας ήταν πολύ ισχυροί.
• Τρίτο: Το πρόγραμμα εκτιμούσε ότι: «ο καπιταλισμός έγινε ήδη ό κυρίαρχος τρόπος παραγωγής, διατηρήθηκαν ακόμα πάρα πολλά υπολείμματα του παλιού μας προκεφαλαιοκρατικού συστήματος, που βασιζόταν στην υποδούλωση των εργαζόμενων μαζών στους τσιφλικάδες, στο κράτος η στον αρχηγό του κράτους». Ταυτόχρονα το πρόγραμμα εκτιμούσε ότι: «Η πιο σημαντική απ’ όλες αυτές τις επιβιώσεις και το πιο ισχυρό φρούριο όλης αυτής της βαρβαρότητας είναι η τσαρική απολυταρχία. Από την ίδια τη φύση της είναι εχθρική απέναντι σε κάθε κοινωνικό κίνημα και δεν μπορεί παρά να είναι ο πιο άσπονδος εχθρός όλων των απελευθερωτικών τάσεων του προλεταριάτου». Με βάση τις παραπάνω εκτιμήσεις και την κοινωνική σύνθεση της Ρωσίας στο πρόγραμμα αποτυπώνεται το άμεσο καθήκον του Κόμματος: «Γι’ αυτό το Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα της Ρωσίας βάζει σαν άμεσο καθήκον του την ανατροπή της τσαρικής απολυ­ταρχίας και την αντικατάστασή της με μια λαοκρατική δημοκρατία».
• Τέταρτο: Αυτή η λαοκρατική δημοκρατία στο κοινωνικό επίπεδο αφορούσε την εργατική τάξη και την αγροτιά. Με διαφορετικό όνομα ο Β. Ι. Λένιν θα την αποδώσει και ως «δημοκρατική δικτατορία της εργατικής τάξης και της αγροτιάς».
• Πέμπτο: Απέναντι στο άμεσο καθήκον της πτώσης της τσαρικής απολυταρχίας ο Β. Ι. Λένιν ακολουθεί την τακτική «χτυπάμε μαζί προχωράμε χώρια». Ουσιαστικά προωθεί την αστικοδημοκρατική επανάσταση «χτυπώντας» τον τσαρισμό μαζί με τα αστικά κόμματα, πάντα με την υπόμνηση ότι η εξέλιξη αυτή θα βοηθήσει το προλεταριάτο να πραγματοποιήσει τους στόχους του, αλλά, ταυτόχρονα, τοποθετεί την εργατική τάξη σε συμμαχία με την αγροτιά στην πρωτοπορία της πάλης για την πτώση του τσαρισμού για να διεκδικήσει όχι μια αστική εξουσία αλλά τη λαοκρατική δημοκρατία, ξεπερνώντας την αστική εξουσία.

Έκτο: Αποκρούει συνθήματα «χωρίς τσάρο και σοσιαλισμό», που βάζουν ως άμεσο στόχο το σοσιαλισμό, απαντώντας ότι «δε μπορείς να περάσεις πάνω από τους μικροαστούς».

Έβδομο: Όταν εμφανίζονται τα Σοβιέτ, το 1905, ο Β. Ι. Λένιν διαβλέπει ότι εμφανίστηκε ο νέος τύπος εργατικού κράτους, γι’ αυτό το λόγο, και μετά την αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη του ’17 και την εμφάνιση της δυαδικής εξουσίας, που εκφράζεται μέσα από την Προσωρινή κυβέρνηση και τα Σοβιέτ, που συσπειρώνονται οι λαϊκές μάζες, ή θέση που παίρνει ο Β. Ι. Λένιν είναι: «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», για τα οποία υπενθυμίζει ότι «πρέπει να προχωρήσουν μπροστά», προς τη δικτατορία του προλεταριάτου. Η θέση αυτή του Β. Ι. Λένιν στηρίζεται στη θέση ότι «η αστικοδημοκρατική επανάσταση τελείωσε» και ότι το πρόβλημα που έχουν οι Μπολσεβίκοι να αντιμετωπίσουν είναι «το πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης στο δεύτερο».

Όγδοο: Στην πρόταση για το αναθεωρημένο πρόγραμμα ο Β. Ι. Λένιν, τον Ιούνη του 1917, σημειώνει τις αλλαγές, που έχουν συντελεστεί στον καπιταλισμό, αποδίδοντας το νέο στάδιο εξέλιξης του καπιταλισμού: «Ο παγκόσμιος καπιταλισμός έφτασε σήμερα – από τις αρχές περίπου του 20^ου αιώνα – στη βαθμίδα του ιμπεριαλι­σμού». Με βάση αυτήν την εξέλιξη σημειώνει ότι «(…)κάνουν τη βαθμίδα ανάπτυξης, όπου έχει φτάσει σήμερα ο καπιταλισμός, εποχή της προλεταριακής, σοσιαλιστικής επανάστασης». Παράλληλα, τονίζει: «Γι αυτό στην ημερήσια διάταξη της εποχής που ζούμε μπαίνει, λόγω των αντικειμενικών συνθηκών, η ολόπλευρη άμεση προετοιμασία του προλεταριάτου για την κατάχτηση της πολιτικής εξουσίας με σκοπό την εφαρμογή των οικονο­μικών και πολιτικών μέτρων που αποτελούν το περιεχόμενο της σοσιαλιστικής επανάστασης».

Ένατο: Την ίδια στιγμή, όμως, και στην πρόταση για το αναθεωρημένο πρόγραμμα που καταθέτει επιμένει: «Στις στιγμές που περνά η Ρωσία, τώρα που η Προσωρινή κυβέρνηση, η όποια ανήκει στην τάξη των κεφαλαιοκρατών και απολαβαίνει την – κατ ανάγκη όχι σταθερή – εμπιστοσύνη των πλατιών μαζών του μικροαστικού πληθυσμού, έχει αναλάβει την υποχρέωση να συγκαλέσει Συνταχτική Συ­νέλευση – μπροστά στο κόμμα του προλεταριάτου μπαίνει το άμεσο καθήκον της πάλης για μια κρατική συγκρότηση που εξασφαλίζει με τον καλύτερο τρόπο τόσο την οικονομική ανάπτυξη και τα δικαιώματα του λαού γενικά, όσο και τη δυνατότητα του πιο ανώδυνου περάσματος στο σοσιαλισμό ιδιαίτερα. Το κόμμα του προλεταριάτου δεν μπορεί να περιοριστεί στην αστική – κοινοβουλευτική λαοκρατική δημοκρατία, που διατηρεί και προσπαθεί να διαιωνίσει παντού στον κόσμο τα μοναρχικά όργανα καταπίεσης των μαζών, και συγκεκριμένα: την αστυνομία, τον ταχτικό στρατό, την προνομιούχα υπαλληλία. Το κόμμα παλεύει για μια πιο δημοκρατική προλεταριακή-αγροτική δημοκρατία, στην οποία η αστυνομία και ο ταχτικός στρατός καταργούνται ολοκληρωτικά και αντικατασταίνονται από τον καθολικά εξοπλισμένο λαό, από την παλλαϊκή πολιτοφυλακή· όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι γίνονται όχι μόνο αιρετοί, μα και ανακλητοί σ’ οποιαδήποτε στιγμή το ζητήσει η πλειοψηφία των εκλογέων τους· η αμοιβή όλων ανεξαίρετα των δημόσιων υπαλλήλων καθορίζεται έτσι που να μην ξεπερνάει τη μέση αμοιβή ενός καλού εργάτη· τα κοι­νοβουλευτικά – αντιπροσωπευτικά σώματα αντικατασταίνονται βαθμιαία από τα Σοβιέτ των αντιπροσώπων του λαού (από διάφορες τάξεις και επαγγέλματα η από διάφορα μέρη) που ταυτόχρονα και νομοθετούν και εφαρμόζουν στη ζωή τους νόμους τους» (υπογράμμιση δική μας).

Δέκατο: Και για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία περί τίνος πράγματος πρόκειται, στην ανάπτυξη των αιτημάτων που περιλαμβάνονται στη νέα πρόταση για το πρόγραμμα ο Β. Ι. Λένιν διατηρεί ως τίτλο αυτού του κεφαλαίου του προγράμματος τον τίτλο του παλιού προγράμματος: «Το σύνταγμα της λαοκρατικής δημοκρατίας της Ρωσίας πρέπει να εξασφαλίσει:». Στο νέο προτεινόμενο πρόγραμμα διατηρεί, επίσης, τα βασικά αιτήματα του προηγούμενου προγράμματος, τα οποία συμπληρώνει και επικαιροποιεί, αλλά η πιο βασική συμπλήρωση που κάνει είναι η παρακάτω: «Η υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης του καπιταλισμού, που επιτεύχθηκε ήδη στις τράπεζες και στους τραστοποιημένους κλάδους της βιομηχανίας, απ’ τη μια, και από την άλλη, το χάος που δημιούργησε ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος και που έχει σαν αποτέλεσμα να προβάλλεται από παντού το αίτημα της επιβολής κρατικού και κοινωνικού έλεγχου στην παραγωγή και τη διανομή των σπουδαιότερων προϊόντων, υπο­χρεώνει το κόμμα να ζητάει την εθνικοποίηση των τραπε­ζών, των συνδικάτων (των τραστ) κτλ.».

Ενδέκατο: Διαπιστώνουμε, δηλαδή, το πώς εντάσσει τα λεγόμενα «μεταβατικά μέτρα», διατηρώντας το μίνιμουμ πρόγραμμα πάντα σε συνδυασμό με το μάξιμουμ στόχο του προγράμματος: την προλεταριακή επανάσταση, μέσα από μια ενιαία επαναστατική διαδικασία, η οποία συνδυάζει τις κυρίαρχες αντιθέσεις που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στη Ρωσία με τη βασική αντίθεση. Στην προηγούμενη συνέχεια κάναμε ιδιαίτερη αναφορά στη διαφωνία του Β. Ι. Λένιν με τους Ν. Μπουχάριν και Β. Σμιρνόφ, που επέμεναν για ένα πρόγραμμα, που θα είχε αποκλειστικά και μόνο μεταβατικά μέτρα.

Δωδέκατο: Το πρόγραμμα που κατέθεσε ο Β. Ι. Λένιν προς συζήτηση και το οποίο βασιζόταν στις αποφάσεις, που πήρε η Συνδιάσκεψη του Κόμματος τον Απρίλη του ’17, πρακτικά είχε προχωρήσει στη ζωή, μέσα από έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των Μπολσεβίκων, πριν επισημοποιηθεί. Το συνέδριο το οποίο προοριζόταν να συζητηθεί δεν έγινε ποτέ, γιατί το πρόλαβε η προλεταριακή επανάσταση. Με βάση, όμως, αυτές τις θέσεις οι Μπολσεβίκοι κέρδισαν την πλειοψηφία μέσα στα Σοβιέτ και πραγματοποίησαν την προλεταριακή επανάσταση.

Αυτό που απομένει να δούμε είναι το κατά πόσο η Λενινιστική αυτή επεξεργασία είναι επίκαιρη. Θέση μας είναι ότι διανύθηκε πολύς χρόνος από τότε αλλά αυτό δε σημαίνει ότι έχει χάσει την αξία της όλη αυτή η επεξεργασία του Β. Ι. Λένιν, που αναδεικνύει την επαναστατική λενινιστική τακτική. Προσαρμοσμένη στις σημερινές συνθήκες πιστεύουμε ότι ανοίγει το δρόμο για την υπόθεση του σοσιαλισμού στη χώρα μας. Και με την έννοια αυτή μας λύνει και το πρόβλημα του συνδυασμού των άμεσων αιτημάτων ενός επαναστατικού προγράμματος με τα «μεταβατικά μέτρα» και την προοπτική του σοσιαλισμού.

Σ’ αυτό το πρόγραμμα πρόβλημα κλειδί είναι η στάση του Επαναστατικού Κινήματος απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ευρώ και το πώς θα ενταχτεί η αποδέσμευση από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πρόγραμμα αυτό σε συνδυασμό με τη σοσιαλιστική προοπτική.

Στο επόμενο άρθρο: Το δίλημμα δραχμή ή ευρώ και το επαναστατικό πρόγραμμα στη χώρα μας.